Filmregisseur, filmproducent en scenarioschrijver, maar ook voorman van de band Yellow Claw en dj Jim Aasgier, Jim Taihuttu (1981) levert met De Oost (2021) een film over de verzwegen Nederlandse rol in de de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd tussen 1945 en 1949, ons optreden eufemistisch politionele acties genoemd en zo in het geheugen geprent van mijn generatie. De verwerking van de Tweede Wereldoorlog kreeg veel meer aandacht. Wat we zelf uitvraten in onze voormalige kolonie, werd bijvoorbeeld pas openlijk tentoongesteld in het Nationaal Militair Museum in Soesterberg (ik bezocht het in augustus 2020).
De Oost speelt zich af in 1946 en vertelt het verhaal van een jonge Nederlandse soldaat Johan de Vries (gespeeld door Martijn Lakemeier) die samen met honderdduizend anderen op missie wordt uitgezonden om orde op zaken te stellen in Nederlands-Indië.
De eerste de beste maat die sneuvelt, Werner, krijgt van de kapellaan nog een keurige begrafenis. Voor de later op Celebes geëxecuteerde terreurelementen delven de Nederlandse soldaten slechts een massagraf. Kapitein Raymond alias De Turk (gespeeld door Marwan Kenzari) wiens handel en wandel is gebaseerd op het leven van legerkapitein Raymond Westerling die destijds het verzet van de lokale bevolking genadeloos neersloeg met zuiveringsacties en executies) heeft een binair beeld van mensen: er zijn slechts jagers en prooien. Vertrouw niemand, je maten niet, zelfs je lokale liefje Gita niet, Johan! Verraad of collaboratie als christenplicht. De film tekent de verharding van de jongens, een moreel kompas lijkt tot het eind slechts aan soldaat, toen korporaal, dan weer soldaat De Vries , nota bene zoon van een NSB kopstuk, voorbehouden. Zelfs de geestelijk verzorger heeft geen woorden meer voor het dagelijks uitkammen van dorpjes.
Dankzij de flash forwards van na de terugkeer in Nederland en het hier uitgekotst worden, weet je dat de jacht van Raymond met drie soldaten op Johan, na diens insubordinatie de prooi, goed afloopt. Dat is nog niet het einde van de tragedie.
Filmopnames werden in 2019 en begin 2020 grotendeels op Java gedaan. Jim Taihuttu’s eigen overgrootvader sneuvelde er in 1949 als KNIL-soldaat; het Molukse gezin Taihuttu verhuisde daarna naar Nederland. De Oost is typisch Nederlands qua format: hard en rauw, zwartgallig. Wie niet zelf (meer) in militaire dienst gezeten heeft, verbaast zich wellicht over de omgangsvormen. En mocht je als kijker denken dat De Oost een volledig verhaal vertelt, moet ik teleurstellen. Dat kan niet in ruim twee uur over één kapitein en een paar compagnieën aan soldaten in kleine delen van twee eilanden van de enorme archipel.
Sinds 13 mei 2021 is de film exclusief op Amazon Prime Video te bekijken. Als de bioscopen heropend worden, zal De Oost ook daar vertoond gaan worden.
Zie ook:
- Jim Taihuttu, regisseur van ‘De Oost’: ‘Ik durf nu weer van mijn film te houden’ (NRC)
- Filmregisseur Taihuttu bijt van zich af na kritiek op ‘Hollandse Apocalypse Now’ De Oost (AD)
- Wat De Oost ons leren kan over de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog (VPRO Cinema)
- Opinie: De Oost gaat kort door de bocht en stigmatiseert Molukse KNIL-militairen (Volkskrant)
- Open brief Palmyra Westerling, dochter van Raymond Westerling i.v.m. de film De Oost.
