Als regelrechte tegenhanger van wetenschappers als Dick Swaab (Wij zijn ons brein) en Victor Lamme (De vrije wil bestaat niet) die bewustzijn reduceren tot wat zich in het brein afspeelt, eventueel uitgebreid met het zenuwstelsel, positioneert zich Alva Noë met We zijn toch geen brein? (vertaald uit Out of our heads: why you are not your brain, and other lessons from the biologiy of consciousness). Wat hem betreft is voor bewustzijn breid, een lichaam en een wereld (omgeving) nodig. Zijn opponenten en schrijvers die er dankbaar populaire boeken over schrijven, zoals Jeroen Geurts (Over de kop) laten de hersenen een solovoorstelling geven, acteren als een computer en de wereld interpreteren. Er zijn filosofen die stellen dat de wereld alleen maar perceptie is. Biologen reduceren ons bewustzijn en de plek in de wereld tot moleculair niveau, scheikundigen kunnen niet buiten de paradigma van chemische processen. Neuroloog en filosoof Noë gooit het over een andere boeg. Weg met de momentopnamen, de alleen maar op elektrische pulsen of geleiding geënte hersenscans, de eenzijdige en eenvoudige proeven in een laboratorium setting.
De werkelijkheid is complexer, mooier, uitnodigender. ‘Zien’ kun je niet door stapsgewijs informatie te decoderen, vergelijken en te integreren. Verklaren waarom zien gaat zoals het gaat, is wetenschappers nog niet gelukt. Hersenstoornissen eenduidig correleren aan specifieke psychische noden evenmin. Honderdduizenden landgenoten slikken wel medicijnen, zonder dat de werkzaamheid voor het ter zake doende probleem afdoende is aangetoond. Depressie is geen hersenziekte, evenmin als zicht, bewegen, spraak en taalgebruik een ‘interne aangelegenheid’ van je bovenkamer is. Noë trekt de grens van ‘bewuste schepsels’ ruimer dan alleen de mens. Het paradigma van brein, lichaam en wereld maakt dat mogelijk, schept ook ruimte om anders naar geest(elijke werkelijkheid), musiceren, sympathie, een trouwe hond, of de in een specifiek ecosysteem acterende bacterie te kijken en het bijbehorende ‘gedrag’ te duiden. We zijn ingebed in een wereld om ons heen die we kennen en waar we toegang toe hebben. We horen thuis in de wereld. Intrigerend zijn dan ook de voorbeelden van letterlijk ontheemd zijn als je naar het buitenland gaat, het niet kunnen communiceren als je de taal van de ander niet spreekt (hoewel je hartstikke taal- en communicatief vaardig in andere gelegenheden kunt zijn). In het nature or nurture spectrum zit Noë duidelijk aan de nurture kant. Contextueel bepaald leer je je gewoontes en vaardigheden aan. Word je in het donker grootgebracht, leer je niet zien; praat niemand tegen je, leer je zelf niet spreken, etc.
De stellingname van de auteur is een uitnodiging voor verder wetenschappelijk onderzoek. Ik heb genoten van deze verhelderende insteek.
Over de auteur
Prof. Alva Noë (1964) is filosoof en neurowetenschapper aan de University of California en het Institute of Cognitive and Brain Sciences in Berkeley, California. Noë woont in Berkeley met de kunstenares Miriam Dym. Andere boeken van Noë’s hand zijn Action in Perception en Varieties of Presence.
Zie ook:
- interview met Filosofie.nl
- bespreking door De Lachende Theoloog
